Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang chuyển mình mạnh mẽ với sự phát triển của công nghệ số, AI đã và đang trở thành một yếu tố then chốt trong việc thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo, tối ưu hóa quy trình sản xuất và dịch vụ, cũng như nâng cao năng suất lao động. Trước sự bùng nổ và phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo, nhiều quốc gia đã nắm bắt thời cơ, chú trọng phát triển nền kinh tế gắn với AI, tận dụng tối đa những lợi ích mà AI mang lại để phát triển kinh tế - xã hội.

Việt Nam, với tiềm năng phát triển công nghệ và nguồn nhân lực trẻ, có thể tận dụng AI như một công cụ mạnh mẽ để đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế bền vững. Tuy nhiên, việc ứng dụng AI tại Việt Nam vẫn gặp phải nhiều thách thức, bao gồm: Sự thiếu hụt về nguồn nhân lực chất lượng cao, vấn đề hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ và sự thiếu hụt trong chính sách hỗ trợ từ nhà nước. Vì vậy, cần có một cái nhìn tổng quan và giải pháp thực tiễn nhằm tối ưu vai trò của AI trong phát triển kinh tế Việt Nam, từ đó giúp đưa đất nước tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành một nền kinh tế số hiện đại và hội nhập quốc tế.

AI đã và đang trở thành một trong những công nghệ mang tính cách mạng, có khả năng thay đổi các ngành công nghiệp và nền kinh tế toàn cầu. Đối với Việt Nam, một quốc gia đang trong quá trình chuyển mình mạnh mẽ với những bước tiến đáng kể trong phát triển kinh tế, AI được xem như một công cụ chiến lược quan trọng, giúp thúc đẩy tăng trưởng, nâng cao năng suất lao động và tạo ra những cơ hội phát triển bền vững. Nền kinh tế số của Việt Nam được dự báo tăng trưởng gấp 11 lần vào năm 2030 và đạt mức 220 tỷ USD. Trong đó, AI đóng vai trò then chốt (Bộ Tư pháp, 2024).

Trong bài viết, “Chuyển đổi số - Động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới” - Tổng Bí thư Tô Lâm nhắc đến AI nhiều lần và đặt AI ở một vị trí rất quan trọng.

Tổng Bí thư viết: “Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn và điện toán đám mây đang dần trở thành những công cụ sản xuất quan trọng trong nhiều ngành, lĩnh vực” và “Chuyển đổi số không đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ số vào các hoạt động kinh tế - xã hội, mà còn là quá trình xác lập một phương thức sản xuất mới tiên tiến, hiện đại - “phương thức sản xuất số”, trong đó đặc trưng của lực lượng sản xuất là sự kết hợp hài hòa giữa con người và trí tuệ nhân tạo; dữ liệu trở thành một tài nguyên, trở thành tư liệu sản xuất quan trọng; đồng thời quan hệ sản xuất cũng có những biến đổi sâu sắc, đặc biệt là trong hình thức sở hữu và phân phối tư liệu sản xuất số”.

Hai mệnh đề nổi bật, thứ nhất, là phải xác định AI đang dần trở thành một “công cụ sản xuất” quan trọng. Thứ hai, sự kết hợp hài hòa giữa con người và trí tuệ nhân tạo sẽ phải trở thành đặc trưng của lực lượng sản xuất trong quá trình xây dựng nên một phương thức sản xuất mới - phương thức sản xuất số.

Trong triết học Mác - Lênin, công cụ sản xuất là một phần quan trọng của tư liệu sản xuất, bao gồm các phương tiện vật chất mà con người sử dụng để tác động vào đối tượng lao động nhằm biến đổi chúng thành sản phẩm phục vụ nhu cầu của con người và xã hội. Công cụ sản xuất có thể bao gồm máy móc, thiết bị, công cụ cầm tay, và các phương tiện khác hỗ trợ quá trình sản xuất.

Tổng Bí thư Tô Lâm và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước tham quan triển lãm "Những thành tựu trong phát triển kinh tế tư nhân và các gian hàng trưng bày sản phẩm của các doanh nghiệp tư nhân"

Trong thời đại ngày nay không thể phủ nhận AI chính là một công cụ sản xuất mang tính cách mạng nhằm tăng năng suất lao động. Việc triển khai AI trong các cơ quan nhà nước đã có những bước tiến đáng kể. Đáng chú ý, Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030. Nhiều Bộ, ngành và địa phương bước đầu áp dụng AI trong quản lý và dịch vụ công. Có thể kể đến trợ lý ảo (chatbot) hỗ trợ thủ tục hành chính, phần mềm nhận dạng khuôn mặt phục vụ an ninh trật tự và hệ thống camera giao thông thông minh…

Tuy nhiên, quá trình ứng dụng AI trong các cơ quan nhà nước vẫn bộc lộ một số vướng mắc, hạn chế như ứng dụng còn ít, bài toán chưa sát nhu cầu thực tế, thiếu căn cứ pháp lý, hướng dẫn và thiếu quan tâm tới rủi ro của AI. Bên cạnh đó, còn những khó khăn về nguồn tài chính, cơ chế tài chính, dữ liệu và kết cấu hạ tầng, nguồn nhân lực... Anh Đỗ Quang Tuấn (Ngân hàng Vietinbank, chi nhánh Hà Nội) cho biết, triển khai AI không dễ dàng bởi vấn đề bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư luôn là mối quan tâm hàng đầu. Ngân sách đầu tư để nâng cấp lên hạ tầng AI là khó khăn lớn nhất mà các ngân hàng gặp phải.

Trong công tác quản lý cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng, ông Trịnh Anh Tuấn, Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh quốc gia (Bộ Công thương) nhận định, các cơ quan quản lý cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng lớn. Việc phát hiện các hành vi phản cạnh tranh tinh vi, xử lý lượng lớn khiếu nại của người tiêu dùng một cách hiệu quả và dự đoán các xu hướng thị trường tiềm ẩn đòi hỏi những công cụ và phương pháp tiếp cận mới. Đây chính là nơi AI có thể giúp xây dựng mô hình dự đoán và cảnh báo rủi ro; cảnh báo cho người tiêu dùng, phát hiện và ngăn chặn các hành vi lừa đảo trực tuyến…

Ông Tuấn cũng chỉ ra rằng, cần nhận thức rõ thách thức trong quá trình triển khai ứng dụng AI trong một số lĩnh vực, nhất là lĩnh vực bảo vệ người tiêu dùng. Đó là vấn đề về chất lượng và tính sẵn có của dữ liệu, sự phức tạp của các thuật toán AI cần đội ngũ chuyên gia trình độ cao; vấn đề đạo đức, lo ngại về quyền riêng tư của dữ liệu người dùng...

TS Cấn Văn Lực - Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - Tiền tệ quốc gia, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV đã phân tích bức tranh kinh tế thế giới và Việt Nam giai đoạn 2024 - 2025. Ông nhận định kinh tế toàn cầu tăng trưởng chậm, chỉ 2,7%; lạm phát giảm xuống 2,9% trong năm 2025 (Quỹ Tiền tệ quốc tế - IMF); trong khi thương mại toàn cầu dự báo giảm nhẹ còn 3,2%.

TS Cấn Văn Lực - Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - Tiền tệ quốc gia, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV

Đối với Việt Nam, GDP duy trì đà tăng trưởng nhờ xuất khẩu tăng 14,3%, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) khởi sắc, đầu tư công được thúc đẩy và chỉ số VN-Index phục hồi 12,2% năm 2023. Tuy nhiên, các doanh nghiệp vẫn đối mặt với nhiều thách thức như biến động thương mại, rủi ro tài chính, an ninh mạng và tác động của biến đổi khí hậu.

Theo ông, AI không chỉ là xu hướng mà đã trở thành yếu tố quyết định hiệu suất doanh nghiệp. Báo cáo của công ty tư vấn quản trị toàn cầu McKinsey năm 2024 chỉ ra rằng 65% lao động toàn cầu đã ứng dụng AI tạo sinh (Generative AI) vào công việc nhưng chỉ 15% doanh nghiệp ghi nhận lợi nhuận rõ rệt từ công nghệ này. Các lĩnh vực ứng dụng AI phổ biến nhất bao gồm tiếp thị (54%), công nghệ (39%) và tài chính (16%). Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược AI dài hạn, quản trị dữ liệu và phát triển đội ngũ nhân lực có năng lực để khai thác tối đa tiềm năng công nghệ này.

Đồng quan điểm với TS Cấn Văn Lực, ông Nguyễn Việt Long - Tiến sĩ Quản lý công nghệ và kinh tế, Đại học Quốc gia Seoul, nhấn mạnh AI đang định hình lại doanh nghiệp hiện đại. Tỷ lệ ứng dụng AI trên toàn cầu tăng 31% so với năm trước, giúp doanh nghiệp giảm 21 - 30% chi phí nhờ tự động hóa. AI cũng tác động mạnh mẽ đến thị trường lao động, yêu cầu nhân sự phát triển các kỹ năng chuyên môn, tư duy chiến lược và làm chủ công nghệ mới. Việc áp dụng AI hiệu quả có thể giúp doanh nghiệp cải thiện lợi nhuận đầu tư (ROI), tối ưu dòng tiền và tăng khả năng quản trị rủi ro tài chính.

Để tận dụng tối đa lợi ích của AI, theo ông Long, doanh nghiệp cần nhanh chóng thích nghi, đầu tư vào nhân lực có khả năng làm chủ công nghệ và tích hợp AI vào từng quy trình vận hành. Xu hướng này không chỉ giới hạn ở lĩnh vực công nghệ hay tài chính mà còn lan rộng sang tiếp thị, chăm sóc khách hàng, sản xuất nội dung và quản lý chuỗi cung ứng. Việc ứng dụng AI một cách có chiến lược sẽ giúp doanh nghiệp tạo lợi thế cạnh tranh bền vững trong môi trường kinh doanh đầy biến động.

AI không chỉ là cuộc chơi của những gã khổng lồ công nghệ. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đang tiên phong triển khai các giải pháp AI thực tiễn. Đơn cử như công ty Dynamic Software Solutions đã phối hợp với chính quyền Hà Nội xây dựng phòng họp thông minh và trợ lý ảo giúp soạn thảo văn bản hành chính nhanh chóng, chính xác. Tuy nhiên, theo ông Hoàng Văn Hội - Tổng Giám đốc công ty, hành lang pháp lý còn thiếu và chưa có case study mẫu khiến nhiều đơn vị công lập ngần ngại triển khai.

Tương tự, Công ty GreenNode đã phát triển giải pháp AI cho một ngân hàng lớn với quy mô hơn 13.000 nhân sự. Kết quả mang lại là tiết kiệm hơn 2.000 ngày làm việc mỗi năm, tương đương hơn 15 tỷ đồng. Nhưng ông Vũ Thanh Tùng - Giám đốc sản phẩm AI Cloud cho biết công nghệ mới này vẫn phải đối mặt với các thách thức như: Dữ liệu rời rạc, chi phí quản trị cao, yêu cầu bảo mật khắt khe và thiếu hụt nhân lực.

Từ thực tế này, các chuyên gia đều nhất trí rằng cần một bộ tiêu chuẩn quốc gia về AI, đồng thời, xây dựng hệ thống pháp lý cụ thể cho từng ngành, từng địa phương. "Dự án AI chỉ cần 3 tháng để triển khai, nhưng mất tới 6 tháng cho thủ tục. Điều này cho thấy nút thắt không nằm ở công nghệ mà ở quy trình", ông Hoàng Văn Hội - Tổng Giám đốc Công ty Dynamic Software Solutions chia sẻ.

Việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 57-NQ/TƯ về "Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia" và Nghị quyết số 68-NQ/TƯ về "Phát triển kinh tế tư nhân" thời gian qua đã mở ra hành lang pháp lý thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tham gia ứng dụng AI, đồng thời giúp khu vực công sẵn sàng hơn trong tiếp nhận công nghệ mới. Tuy nhiên, để những chính sách này phát huy hiệu quả, cần có sự đồng hành sâu sát giữa Nhà nước và doanh nghiệp.

Trí tuệ nhân tạo được ứng dụng vào hầu hết các ngành nghề, lĩnh vực

Việt Nam đang có cơ hội lớn để vươn lên trở thành trung tâm AI của khu vực, thậm chí có thể tạo ra những "DeepSeek" hay "ChatGPT" mang dấu ấn Việt nếu biết tận dụng đúng nguồn lực. Sức mạnh AI không chỉ nằm ở công nghệ mà còn nằm ở chính sách thông minh, dữ liệu mở và quyết tâm hành động của cả hệ thống. Với sự vào cuộc đồng bộ, việc đưa Việt Nam trở thành điểm sáng trong bản đồ AI toàn cầu không còn là viễn cảnh xa vời.

Làm chủ được AI, biến sức mạnh của AI thành sức mạnh của kỷ nguyên mới là trách nhiệm của mỗi cá nhân, mỗi đơn vị, doanh nghiệp. Có quyết tâm là sẽ thực hiện được, như Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Chúng ta nhất định sẽ thực hiện thành công cuộc cách mạng chuyển đổi số, tạo ra bước đột phá trong phát triển lực lượng sản xuất và hoàn thiện quan hệ sản xuất, đưa đất nước ta, dân tộc ta vươn mình vượt bậc trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của tiên tiến, văn minh, hiện đại”.