Tự hào nơi ghi dấu nhiều kỷ niệm về Bác Hồ với thiếu nhi

Truyền thống vẻ vang, đầy tự hào

Ông Dương Tự Minh là con trai út của cố Giáo sư Dương Quảng Hàm, một nhà sư phạm nổi tiếng trước và sau Cách mạng tháng Tám. Ông Dương Tự Minh, nguyên là cán bộ Thành đoàn Hà Nội, hoạt động và gắn bó với Thành đoàn Hà Nội, sau đó là Trung ương Đoàn. Sau 30 năm gắn bó ông Minh mới chuyển sang công tác khác.

Nhớ về lịch sử hình thành và phát triển của Cung Thiếu nhi Hà Nội - nơi đã từng gắn bó, công tác suốt một thời gian dài, ông Minh chia sẻ: Năm 1945, ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, Ấu Trĩ viên - địa điểm xây dựng Cung Thiếu nhi hiện nay - là nơi đặt trụ sở của Ban Chấp ủy Hội Nhi đồng cứu quốc và cũng là nơi tập trung rất nhiều hoạt động sôi nổi của thiếu nhi Hà Nội (Ban Chấp ủy là tên gọi của Ban phụ trách Thiếu nhi lúc đó, còn Hội nhi đồng cứu quốc chính là tiền thân của Đội Thiếu niên tiền phong và Đội Nhi đồng hiện nay).

Bác Dương Tự Minh (cầm hoa) và các bác nguyên cán bộ đoàn trong buổi gặp mặt cựu cán bộ Đoàn do Thành đoàn Hà Nội tổ chức

Trong những ngày đầu tiên đó, Ban Chấp ủy Hội Nhi đồng cứu quốc đã thay thế các quy định về việc thành lập các tổ tam tam (tổ 3 người) trong thời kỳ hoạt động bí mật bằng Bản Điều lệ Đội đầu tiên để chỉ đạo xây dựng các Đội Thiếu nhi trong toàn thành phố.

Về mặt tổ chức, Điều lệ mới quy định thành lập các tiểu đội, trung đội và đại đội mà ngày nay chúng ta gọi là các phân đội, chi đội và liên đội, cùng các quy định về nội dung sinh hoạt Đội, các phong trào của đội viên, các Nghi thức Đội. Huy hiệu Đội với hình măng non với năm lá tre cũng được sáng tác trong giai đoạn này.

Huy hiệu Đội và các đội hình nghi thức được vẽ thật to trên các pa nô đặt tại trụ sở Đội (tức Ấu Trĩ viên) dùng để huấn luyện đội viên và phụ trách thiếu nhi. Ban Chấp ủy Nhi đồng cứu quốc lúc đó là đơn vị trực tiếp chỉ đạo phong trào thiếu nhi Hà Nội và chỉ đạo mọi chủ trương cho phong trào thiếu nhi toàn quốc. Vì vậy, phụ trách thiếu nhi của nhiều tỉnh lân cận cũng được triệu tập về đây để nghe phổ biến bản Điều lệ Đội mới và tập luyện đội hình trong Nghi thức Đội.

Đồng phục của thiếu nhi thời kỳ này là áo nâu, quần sóc (nữ mặc váy ngắn), mũ ca lô đội lệch. Mỗi khi đi diễu hành, các đội thiếu nhi lúc đó đều có một đội trống ếch đi đầu, sau đó là đoàn thiếu nhi mặc đồng phục, vai đeo súng gỗ.

Bác Dương Tự Minh (ngoài cùng bên trái) và những người bạn cựu tù Hỏa Lò trong chuyến tham quan tại Quảng Ninh (tháng 5/2025)

Ấu Trĩ viên lúc đó là trung tâm mọi hoạt động của thiếu nhi Hà Nội. Tại đây, ban phụ trách đã cùng các em tổ chức nhiều hoạt động như dạ hội, đốt lửa trại, thi vẽ tranh, triển lãm, thi “Bé khỏe, bé ngoan”, tổ chức Tết Trung thu và là nơi tập trung để đi diễu hành cổ động chống “Giặc đói - giặc dốt”, “Giặc ngoại xâm” theo chủ trương của Chính phủ.

Hoạt động ấn tượng nhất lúc đó là tết trung thu năm 1946. Các em đã vui chơi tại Ấu Trĩ viên và tập trung quanh bờ Hồ chơi trò “chống xâm lăng”. Các anh phụ trách đóng giả làm kẻ địch đi trên tàu chiến trên hồ còn các em thi nhau bắn địch (đạn là vỏ bưởi xé nhỏ) không cho tàu địch cập bờ. Những kỷ niệm này đã trở thành ấn tượng không thể phai mờ của cả thế hệ thiếu nhi Hà Nội lúc đó.

Ngày 6/3/1946, tại ngôi nhà Pháp cổ kính nay nằm trong khuôn viên Cung Thiếu nhi, một sự kiện lịch sử quyết định vận mệnh đất nước ta đã diễn ra. Chính tại nơi đây, Bác Hồ đã ký với đại diện chính phủ Pháp bản Hiệp định sơ bộ 6/3, gạt bớt được quân đội Tàu Tưởng về nước để toàn dân tập trung chống lại kẻ thù chính yếu là thực dân Pháp.

Các cuộc đàm phán với Pháp sau đó liên tiếp thất bại vì chúng quyết dùng vũ lực xâm chiếm đất nước ta một lần nữa. Tình hình Hà Nội lúc đó vô cùng căng thẳng. Chính phủ đã chọn Ấu Trĩ viên làm nơi tổ chức triển làm thành tựu một năm Cách mạng tháng Tám thành công để cổ vũ mạnh mẽ tinh thần yêu nước bất khuất của dân tộc Việt Nam.

Bác Dương Tự Minh cùng các cựu cán bộ Đoàn

Từ Ấu Trĩ viên, các em mặc đồng phục, vai đeo súng gỗ, miệng hát vang các bài ca cách mạng. Cũng trong giai đoạn này, Đội Thiếu nhi Hoàng Văn Thụ của thiếu nhi nghèo bán báo sinh hoạt tại Ấu Trĩ viên được chọn làm nòng cốt trong lớp học về giao thông liên lạc. Khi bước vào cuộc chiến đấu 60 ngày đêm “quyết tử” bảo vệ Thủ đô, nhiều đội viên đã trở thành các “Vệ út” suất sắc bên cạnh các anh chị Vệ Quốc Đoàn.

Kháng chiến chống Pháp thắng lợi, ngày 10/10/1954, Thủ đô Hà Nội hoàn toàn giải phóng. Lại một lần nữa, mảnh đất xây dựng Cung Thiếu nhi hiện nay trở thành trung tâm hoạt động của thiếu nhi toàn thành phố. Đây là nơi Ban Thiếu nhi của Thành đoàn Hà Nội lấy làm trụ sở, vừa chỉ đạo phong trào, vừa chỉ đạo các hoạt động chuyên sâu của Câu lạc bộ Thiếu nhi Hà Nội (thời kỳ 1954 - 1961).

Các Đội Thiếu niên tiền phong đeo khăn quàng đỏ đầu tiên được thành lập Hà Nội, mở đầu cho việc xây dựng đội trên toàn miền Bắc (Đội Thiếu niên đeo khăn quàng đỏ đã được tổ chức thí điểm trong thời kỳ kháng chiến nhưng chưa được mở rộng).

“Cái nôi” đào tạo ra nhiều nhân tài suất sắc

Theo ông Dương Tự Minh, sau ngày Hà Nội giải phóng, Bác Hồ đã nhiều lần đến Câu lạc bộ Thiếu nhi cùng dự các cuộc vui chơi của các cháu, nhất là vào dịp Trung Thu hàng năm.

Bác Dương Tự Minh và những người bạn thăm lại khu di tích Hỏa lò (dịp 30/4/2025)

Ngành điện lực giúp mắc điện lung linh khắp bãi sân rộng. Giữa bể bơi cuối sân đặt một chiếc bàn to bày các sản phẩm đặc trưng của Tết Trung thu như bánh nướng, bánh dẻo, các loại hoa quả và các múi bưởi được tạo hình thành các con vật do bàn tay tài hoa của các bà, các chị trong hội phụ nữ đóng góp công sức. Các em tập trung ở xung quanh bể bơi (nay là nơi xây dựng Rạp Khăn Quàng đỏ). Sân khấu bằng ván gỗ được dựng dưới giàn hoa, nhô hẳn một phần ra mép nước. Các anh chị phụ trách hồi hộp chờ Bác Hồ đến. Năm đầu, Bác đi bằng cổng trước, các em xúm xít vây quanh Bác. Các anh chị phụ trách phải vất vả lắm mới rẽ được đường đưa Bác lên lễ đài.

Những năm về sau, Bác thường đi qua Ủy ban Hành chính rồi sang câu lạc bộ. Bác dự một vài tiết mục văn nghệ của các cháu, sau đó giơ tay ra hiệu cho tất cả trật tự. Bác phát biểu, dặn các cháu phải chăm học, chăm làm để trở thành con ngoan trò giỏi. Các cháu hô vang, hứa với Bác thực hiện thật tốt những điều Bác dạy.

Khi chia tay, bao giờ Bác cũng yêu cầu toàn thể các cháu và các anh chị phụ trách cùng hát bài “Kết đoàn”. Khi Bác tiếp đón các nguyên thủ quốc gia tới thăm Việt Nam, Bác đều gọi đội văn nghệ của câu lạc bộ lên biểu diễn chào mừng rồi chia kẹo cho các cháu. Những lần gặp Bác như vậy đều là những kỷ niệm sâu sắc với đông đảo thiếu nhi Hà Nội thời đó.

Bác Dương Tự Minh cùng gia đình

Bước vào thời kỳ chiến tranh phá hoại, thiếu nhi phải đi sơ tán nên các cháu không còn được đón Bác tại Câu lạc bộ Thiếu nhi nữa nhưng những kỷ niệm của Bác Hồ với Thiếu nhi Thủ đô mãi mãi được lưu trong nhà truyền thống Bác Hồ với thiếu nhi thủ đô hiện nay.

Sau khi Bác Hồ mất, Cung Thiếu nhi được nước bạn Tiệp Khắc giúp đỡ xây dựng đã trở thành một trong những tòa nhà hiện đại và cao nhất thành phố lúc đó. Cán bộ và đội viên của Cung Thiếu nhi lại viết tiếp những trang sử truyền thống vẻ vang bằng kết quả đào tạo ra rất nhiều nhân tài suất sắc cho Thủ đô và đất nước, đúng như mong muốn của Bác Hồ xưa kia. Có thể nói Cung Thiếu nhi Hà Nội xứng đáng là một mảnh đất “địa linh, nhân kiệt” khá đặc biệt của Thủ đô ta.