Xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp: Sẽ phạt gấp đôi!

Việc tự ý xây dựng nhà ở hoặc công trình trên đất nông nghiệp mà không xin phép chuyển đổi mục đích sử dụng đất là hành vi vi phạm pháp luật phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt tại các khu vực ngoại thành Hà Nội.

Với tốc độ đô thị hóa nhanh chóng, nhu cầu xây dựng nhà ở ngày càng gia tăng, kéo theo nhiều trường hợp vi phạm liên quan đến sử dụng đất sai mục đích.

Dự thảo nghị quyết mới của TP Hà Nội về mức xử phạt hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai đã làm rõ hơn những hậu quả pháp lý nghiêm trọng của việc xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp. Bài viết này sẽ phân tích các hệ lụy của hành vi này, kết hợp với ý kiến từ luật sư và chuyên gia để làm sáng tỏ vấn đề.

Hậu quả pháp lý nghiêm trọng từ việc xây dựng trái phép

Theo Luật Đất đai 2024 và Nghị định 123/2024/NĐ-CP, đất nông nghiệp chỉ được sử dụng cho mục đích sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản hoặc làm muối. Việc tự ý xây dựng nhà ở hoặc công trình trên đất nông nghiệp mà không được cơ quan có thẩm quyền cho phép chuyển đổi mục đích sử dụng là vi phạm nghiêm trọng.

Tại Hà Nội, dự thảo nghị quyết quy định mức tiền phạt đối với các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn thành phố (thực hiện khoản 1 Điều 33 Luật Thủ đô) đã nâng mức phạt lên gấp đôi so với quy định tại Nghị định 123/2024/NĐ-CP nhưng không vượt quá mức tối đa theo Điều 24 của Luật Xử lý vi phạm hành chính.

Cụ thể, theo Điều 9, 10, 11 của Nghị định 91/2019/NĐ-CP (tiền thân của Nghị định 123/2024/NĐ-CP), mức phạt hành chính cho hành vi sử dụng đất nông nghiệp sai mục đích, như xây dựng nhà ở, có thể dao động từ vài triệu đến hàng trăm triệu đồng, tùy theo diện tích vi phạm và loại đất (đất trồng lúa, đất nông nghiệp khác, đất lâm nghiệp).

Ngoài ra, người vi phạm còn phải chịu các biện pháp khắc phục hậu quả, bao gồm: Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu (công trình xây dựng trái phép có thể bị yêu cầu tháo dỡ, gây tổn thất lớn về tài sản); Buộc nộp lại lợi nhuận bất hợp pháp (nếu công trình được sử dụng để kinh doanh, người vi phạm phải nộp lại toàn bộ lợi nhuận thu được);

Theo Luật sư Nguyễn Bá Huy, Giám đốc Công ty Luật TNHH Tín Hải, nếu đất nông nghiệp nằm trong diện quy hoạch hoặc bị Nhà nước thu hồi, công trình xây dựng trái phép sẽ không được bồi thường, dẫn đến thiệt hại tài chính nghiêm trọng.

Phá dỡ công trình xây dựng trên đất nông nghiệp ở Hoài Đức (Hà Nội) hồi đầu tháng 4/2025

Trong trường hợp cố tình vi phạm hoặc vi phạm nghiêm trọng, người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 229 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về tội “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai”.

Hệ lụy pháp lý - lời khuyên từ luật sư và chuyên gia

Để làm rõ hơn các hậu quả pháp lý, chúng tôi đã phỏng vấn Luật sư Nguyễn Bá Huy, Giám đốc Công ty Luật TNHH Tín Hải, chuyên gia có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực đất đai. Ông Huy chia sẻ: “Xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp không chỉ gây thiệt hại tài chính mà còn ảnh hưởng đến quyền lợi lâu dài của người dân.

Nhiều trường hợp, người dân nghĩ rằng chỉ cần đóng phạt là xong nhưng thực tế, họ còn phải đối mặt với việc tháo dỡ công trình, mất quyền sở hữu tài sản trên đất và không được cấp sổ đỏ. Đặc biệt, tại Hà Nội, với mức phạt gấp đôi theo dự thảo nghị quyết mới, hậu quả tài chính sẽ càng nặng nề”.

Khi được hỏi về giải pháp để tránh vi phạm, Luật sư Huy khuyến nghị: “Người dân cần tìm hiểu kỹ quy định pháp luật trước khi xây dựng. Nếu muốn xây nhà trên đất nông nghiệp, phải làm thủ tục xin chuyển đổi mục đích sử dụng đất theo quy định tại Điều 57 Luật Đất đai 2024.

Quy trình này bao gồm nộp đơn xin phép tại UBND cấp huyện, đóng phí chuyển đổi và chờ phê duyệt. Việc tuân thủ đúng quy trình không chỉ giúp tránh rủi ro pháp lý mà còn đảm bảo quyền lợi khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất”.

Ngoài các hậu quả pháp lý, việc xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp còn gây ra nhiều hệ lụy về môi trường và quy hoạch đô thị. Phóng viên đã trao đổi với TS Nguyễn Thành Nam, chuyên gia về quy hoạch đô thị tại Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế - Xã hội Hà Nội về vấn đề này.

TS Nam nhận định: “Việc tự ý xây dựng trên đất nông nghiệp làm phá vỡ quy hoạch tổng thể, gây áp lực lên hạ tầng giao thông, cấp nước và xử lý chất thải. Đất nông nghiệp vốn đóng vai trò quan trọng trong sản xuất lương thực và điều hòa môi trường. Khi bị lấn chiếm để xây dựng, hệ sinh thái đất bị suy thoái, ảnh hưởng đến an ninh lương thực và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu".

TS Nam cũng nhấn mạnh, Hà Nội đang đối mặt với tình trạng đất nông nghiệp bị suy thoái nghiêm trọng do thâm canh, sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật không hợp lý và các hoạt động xây dựng trái phép. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chất lượng đất nông nghiệp tại Việt Nam đã ở mức báo động, đòi hỏi các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt hơn.

Thực tế, thời gian qua, tình trạng xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp tập trung chủ yếu ở các huyện ngoại thành như Đông Anh, Thanh Trì, Chương Mỹ, Hoài Đức, Thạch Thất, Quốc Oai... Ngày 25/5/2024, UBND TP Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 154/KH-UBND, yêu cầu tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm trong quản lý, sử dụng đất nông nghiệp và xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp, đất rừng tại các quận, huyện, thị xã.

Dự thảo nghị quyết mới của Hà Nội, với mức phạt gấp đôi, là một bước đi quyết liệt nhằm răn đe và hạn chế các hành vi vi phạm. Theo thông tin từ Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, từ năm 2023 đến nay, thành phố đã xử lý hơn 1.200 trường hợp vi phạm liên quan đến sử dụng đất sai mục đích, trong đó phần lớn là xây dựng nhà ở trên đất nông nghiệp.

Các biện pháp xử lý không chỉ dừng ở phạt tiền mà còn bao gồm cưỡng chế tháo dỡ công trình, gây tổn thất lớn cho người vi phạm.