Áp lực bằng cấp - gánh nặng vô hình từ kỳ vọng gia đình

“Con nhất định phải đỗ đại học” - mong muốn liệu có sai?

Chỉ còn chưa đầy một tháng nữa, kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 chính thức diễn ra. Trong khi học sinh căng mình ôn luyện, nhiều phụ huynh cũng mất ăn mất ngủ vì trăn trở đặt nguyện vọng, chọn trường cho con.

Chị Trần Thị Phương Lan (quận Thanh Xuân, Hà Nội) chia sẻ: “Nếu con tôi học giỏi vượt trội thì đã dễ quyết định. Đằng này, lực học của cháu chỉ ở mức trung bình khá. Tôi lo không biết chọn ngành, chọn trường nào cho phù hợp để con không bị tụt lại".

Ảnh minh họa

Tương tự, anh Hoàng Đức Thắng (quận Hà Đông, Hà Nội) tâm sự: “Tôi mong con vào một trường đại học có tên tuổi để sau này xin việc dễ dàng hơn. Trường "có tiếng" thì điểm cao, còn nếu chọn trường thấp hơn thì lại phân vân về cơ hội nghề nghiệp sau này”.

Những băn khoăn ấy, theo nhiều chuyên gia, xuất phát từ mong muốn chính đáng của cha mẹ: muốn con có tương lai ổn định, ít vất vả. Tuy nhiên, khi kỳ vọng bị đặt lên vai các học sinh một cách nặng nề, thiếu sự chia sẻ và lắng nghe, nó dễ biến thành sức ép tâm lý lớn, đặc biệt trong giai đoạn nước rút.

Khi kỳ vọng biến thành gánh nặng

Hà My, học sinh lớp 12 tại Hà Nội, kể: “Bố mẹ em luôn nói rằng chỉ có bằng đại học trường top mới được coi trọng. Em sợ làm bố mẹ thất vọng nên ngày nào cũng phải học đến khuya, không dám nghỉ ngơi, không dám than mệt”.

Không riêng gì Hà My, rất nhiều học sinh khác cũng đang vật lộn trong vòng xoáy lo âu vì áp lực thi cử và kỳ vọng từ gia đình. Huy Minh (quận Thanh Xuân, Hà Nội) chia sẻ: “Gần đến kỳ thi, em gần như không ngủ được. Cứ nhắm mắt là lại tưởng tượng mình thi rớt, không đỗ trường mong muốn.”

Một khảo sát nội bộ tại một số trường THPT cho thấy, hơn 60% học sinh cuối cấp thừa nhận họ cảm thấy áp lực lớn từ cha mẹ về điểm số, trường đại học và kỳ vọng “phải thành công” như anh chị, bạn bè đồng trang lứa.

Không khí học tập trong những tháng ôn thi cuối cùng luôn căng thẳng tột độ. Lịch học dày đặc, từ chính khóa đến học thêm, tự học… khiến nhiều học sinh không còn thời gian nghỉ ngơi đúng nghĩa.

Nữ sinh Hoàng Thị Hằng than thở: “Muốn có thêm thời gian luyện đề, em phải ngủ ít lại. Mỗi ngày chỉ ngủ 4-5 tiếng. Có hôm ăn cơm xong chưa kịp rửa bát đã phải lao vào bàn học. Đến mức trong giấc mơ cũng thấy mình đang làm đề thi”.

Sự căng thẳng kéo dài khiến không ít học sinh xuất hiện các dấu hiệu stress, rối loạn lo âu, thậm chí trầm cảm nhẹ.

Học sinh Hà Nội thi tốt nghiệp THPT

Cần sự chia sẻ, thấu hiểu từ mẹ cha

Ở chiều ngược lại, nhiều phụ huynh khẳng định rằng họ chỉ muốn tốt cho con. Chị Nguyễn Thị Hoa (quận Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết: “Chúng tôi từng trải qua thời sinh viên, đi làm, biết rằng bằng cấp và môi trường học có ảnh hưởng lớn đến cơ hội sau này. Nếu không đỗ được trường tốt, có thể con sẽ bị đánh giá thấp hơn”.

Tuy nhiên, cũng có phụ huynh đã thay đổi góc nhìn, đặt yếu tố tâm lý và sở thích của con lên trên danh tiếng trường học. Chị Nguyễn Thị Hoài Thu (Hà Nội) chia sẻ: “Thị trường lao động giờ thay đổi chóng mặt. Không phải ngành ‘hot’ hôm nay sẽ còn giá trị sau 3-5 năm nữa. Tôi tôn trọng lựa chọn của con và chỉ định hướng trong khả năng, thay vì ép buộc”.

Các chuyên gia giáo dục cảnh báo, áp lực từ kỳ vọng gia đình có thể khiến học sinh mất động lực, lo âu kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập và sức khỏe tinh thần. Điều cần thiết lúc này là sự thay đổi trong tư duy của cả phụ huynh và nhà trường.

Thạc sĩ tâm lý Nguyễn Minh Tuấn nhấn mạnh: “Cha mẹ nên đồng hành cùng con, lắng nghe nguyện vọng và năng lực thực tế, thay vì chỉ nhắm tới điểm số hay danh tiếng trường đại học. Sự áp đặt, dù xuất phát từ tình yêu thương, vẫn có thể khiến trẻ cảm thấy ngột ngạt”.

Song song với đó, các trường học cần tăng cường tư vấn tâm lý, hướng nghiệp cho học sinh lớp 12, giúp các em hiểu rõ bản thân và lựa chọn phù hợp - thay vì chạy theo số đông hoặc kỳ vọng từ người lớn.

Thực tế đã chứng minh, đại học không phải là con đường duy nhất và chắc chắn nhất dẫn đến sự thành công của một bạn trẻ trên con đường lập thân, lập nghiệp. Nhiều thanh niên tiêu biểu đã trưởng thành từ trường nghề.

Anh Nguyễn Văn Hưng (quê Sóc Sơn, Hà Nội) - cựu sinh viên Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội là một ví dụ. Anh Hưng từng bỏ ngang việc học ở Khoa Công nghệ Thông tin danh giá của Đại học Quốc gia Hà Nội để theo học trường nghề.

Năm 2019, anh Hưng là một trong những sinh viên ưu tú được chọn sang Hàn Quốc để đào tạo 1 năm, tham dự kỳ thi tay nghề thế giới năm 2019, sau đó giành được Chứng chỉ Kỹ năng nghề xuất sắc nghề cơ điện tử.

Với thành tích này, tháng 7/2020, anh Nguyễn Văn Hưng được Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (Bộ LĐTBXH) chọn vào danh sách 10 Đại sứ Kỹ năng nghề của Việt Nam. Năm 2020, anh Hưng được tuyên dương Người thợ trẻ giỏi toàn quốc lần thứ XI.

Bằng sự kiên trì và nỗ lực của bản thân, anh Hưng đã chứng minh cho gia đình, người thân và bạn bè một thực tế: Bằng cấp, điểm số hay danh tiếng của trường đại học không phải là thước đo duy nhất cho thành công. Điều quan trọng hơn cả là con được sống đúng với năng lực, sở thích, trong sự đồng hành, thấu hiểu của gia đình.